| General note |
ՏԻՏՂՈՍԱԹԵՐԹ<br/><br/> ՏԱՍՆ ԵՒ ՎԵՑ / ԿԱՐՃԱՌՕՏ / ՔԱՐՈԶՆԵՐ / Թարգմանութիւն / 'Ի 'հայրապետութե[ան] Տ[եառ]ն ՅՈՎ-/ՀԱՆՆՈՒ Կարբեցւոյ՝ / սրբազնասուրբ Կաթուղի/կոսի ամենայն հայոց / Հրամանաւ Տեառն ԲԱՂՏԱ-/ՍԱՐԱՅ իշխանազնի ջալա-/լեան սրբազան Արքեպիսկո-/պոսի և մետրապոլտի հայ/ոց համայն Աղուանից։ / 'Ի ՇՈՒՇԻ / Յամի Տեառն 1832 /<br/><br/> 66, 2 չհ․ էջ, շարվածքը՝ 12,7X7 սմ: Տասներկուծալ, մամուլանիշերը՝ արաբական թվանշաններով։ Բնագիրը՝ բոլորգիր՝ նոտրգիր հատվածներով։ Տիտղոսաթերթին և բնագրում առկա են մանր բաժանազարդեր։<br/><br/> Հայկ Դավթյանն իր կազմած «Հայ գիրքը 1801-1850 թթ․» մատենագիտության մեջ (Երևան, 1967, էջ 106-107, 191) այս գիրքը նկարագրել է և՛ որպես 1822 թ․, և՛ որպես 1832 թ․ տպագրություն՝ հետևյալ ծանոթագրությամբ․ «Թեև տիտղոսաթերթում տպագրության թվականը 1822 է, բայց այդ թվականին հրատարակված լինելը անհավանական է, որովհետև.<br/><br/>ա) Ըստ բանասիրական հավաստի աղբյուրների Շուշիի բողոքականների տպարանը հիմնվել է 1827 թ.:<br/>բ) Գրքույկի տիտղոսաթերթում պարզորոշ գրված է, թե տպագրվել է Հովհաննես Կարբեցու կաթողիկոսության և Բաղդասար Ջալալյանի մետրոպոլտության օրոք: Հայտնի է, որ Հովհ. Կարբեցին կաթողիկոս է օծվել է 1831 թ. հունիսի վերջին (տե՛ս Մ. Օրմանյան, Ազգապատում, Հտ. Գ: Երուսաղեմ, 1827, էջ 3629, 2485), իսկ Բաղդասար Հասան-Ջալալյանը մետրոպոլիտ է դարձել 1830 թվականին (նույն տեղում, էջ 3706, 2534):<br/>գ) Գրքույկի վերջին չհամարակալված էջերում զետեղված է «Շուշի բերդումն աւետարանական ժողովքի տան մէջն էս հետևօղ գրեանքն էլ ծախվում են» վերնագրով ցուցակ, որում հիշատակվում են Շուշիում 1829-1832 թթ. լույս տեսած 14 անուն գրքերի ցուցակ: Հասկանալի է, որ 1822 թվականին տպագրված գրքում չէր կարող դրանից 10 տարի հետո տպված գրքերի ցուցակ լինել: Ամենայն հավանականությամբ այս գիրքը լույս է տեսել 1832 թ., իսկ տիտղոսաթերթի 1822-ը տպագրական սխալ է և կամ հրատարակիչները միտումնավոր կերպով են այդ թվականը դրել»:<br/><br/> Տպագրության թվականի հետ կապված տարաձայնությունները հստակեցվում են Ստյոպա Պետոյանի կողմից, ով փաստերով հաստատում է, որ գիրքը տպագրվել է 1833 թ․։ Ավելի մանրամասն տե՛ս Ստյոպա Պետոյան, «Նոր էջեր 1828-1935 թթ. Շուշիում տպագրված գրքերի պատմությունից», Սյունիք հայագիտական տարեգիրք, 2020, № 1 (14), էջ 69-87; «Բազելյան բողոքական քարոզիչների՝ Շուշիում հիմնադրած տպարանի պատմությունը (1827-1835 թթ.)», Հայագիտության հարցեր, 2021, № 1 (22), էջ 45-66; Սուքիասյան Համո, Պետոյան Ստյոպա, «Գրատպությունը Արևելյան Հայաստանում 1828-1920 թվականներին»։ Հոդվածների ժողովածու, Երևան, 2021 (մասնավորապես՝ էջ 83-91)։ |